Πρωταγωνίστρια των «άσεμνων» ασμάτων της Δυτικής Μακεδονίας, η Κοζάνη, επιφυλάσσει ούτε μία ούτε δύο, αλλά πολλές «καυστικές» εκπλήξεις σε μια πλούσια -και σύμφωνη με το έθιμο!- αθυρόστομη φετινή διοργάνωση! Φανοί και καρναβάλι, η χάσκα και η σ'χώρεση, μια μεγάλη παρέλαση, οινοποσία και γερά τσιμπούσια. Καλλίφωνοι «κορυφαίοι» και επίδοξοι τραγουδιστάδες, μπέντια, κασμέρια και πειράγματα, μασκαράδες και κεράσματα, κι ανάμεσα σε όλα, η θεαματική επικράτηση της κοζανίτικης ιδιοσυγκρασίας και της ιδιαίτερης τοπικής της διαλέκτου.

Ο μεγαλύτερος ενεργειακός δήμος της χώρας γιορτάζει και μονοπωλεί το ενδιαφέρον και ετούτη τη χρονιά. Με αφορμή την Αποκριά συστήνεσαι στο άκρως ενδιαφέρον εμπορικό και πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Με σήμα κατατεθέν της το Ρολόι και το κωδωνοστάσιο του Αγίου Νικολάου, με τη νεολαία να κατακλύζει -ολημερίς και ολονυχτίς- το πολύβουο «στενό της αμαρτίας», με μια έντονη πολιτιστική διάθεση και μια «χάλκινη» μουσική πορεία αιώνων, το σύγχρονο αστικό κέντρο διατηρεί την κυριαρχία του.

Οι πρωτοπόρες τοπικές δράσεις -τηλεθέρμανση, ανακύκλωση και βιολογικός καθαρισμός-, συναγωνίζονται σε χρησιμότητα και δημοτικότητα νεότερες πολιτιστικές κινήσεις -εργαστήρια φωτογραφίας, εικαστικών, φιλαρμονική και συμφωνική ορχήστρα-, οι οποίες οδηγούν μια ολόκληρη πόλη μπροστά... Βεβαίως, απ' τον χάρτη δεν λείπουν τα άξια θέας σημεία αναφοράς. Η Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη με τον ζηλευτό και ανεκτίμητο πλούτο συγγραμμάτων της, η νεόδμητη χαρτοθήκη, το πληρέστατο Ιστορικό - Λαογραφικό & Φυσικής Ιστορίας Μουσείο, η μοναδική αρχαιολογική συλλογή του Μουσείου Αιανής... Χίλιες δυο παραστάσεις κεντρίζουν την προσοχή και σε κάνουν να κοντοστέκεσαι, πριν πάρεις στο κατόπι ακόμα έναν φανό, πριν αναζητήσεις μια καινούργια γειτονιά, προτού γίνεις μέλος μιας νέας παρέας με αστείρευτο χιούμορ.

Τα αναπόφευκτα «παραστρατήματα» οδηγούν γύρω από τη λίμνη Πολυφύτου, στα όρια Σερβίων και Βελβεντού, εκεί όπου με φόντο την κοιλάδα του Αλιάκμονα, συντηρείται το «χρώμα» δεκάδων μοναδικών διαδρομών και φυσιολατρικών εξορμήσεων. Επιστρέφεις στη βάση. Οι πολύμηνες προετοιμασίες αποφέρουν καρπούς, το πρόγραμμα ακολουθείται πιστά και ο επισκέπτης καλείται να συμμετάσχει στο γλέντι μιας άνευ προηγουμένου «αγροτικής αποκριάς». Σε ένα δρώμενο με ρίζες πανάρχαιες, που βάζει στις νύχτες σου φωτιά!

«Ιβγάτι αγόρια μ' στού χουρό, κουρίτσια μ' στού σιργιάνι», τραγουδά ο πρωτοτραγουδιστής και τα χέρια χτυπούν ρυθμικά, καλωσορίζοντας την άνοιξη. Κάθε στέκι ένας Φανός, με τον δικό του «αρχηγό», τη δική του «αυλή» 5-10 ανδρών που φροντίζουν για την επανάληψη των στίχων. Αργά και συρτά ξεκινούν, με ρυθμικά βήματα που σταματούν και ξαναρχίζουν, ακολουθώντας πιστά την τελετουργία. Πιασμένοι αγκαζέ, λένε τον πρώτο στίχο σε στάση, το δεύτερο σε κίνηση. Γύρω από την καθαρτήρια πυρά, οικοδεσπότες και επισκέπτες παίρνουν μέρος σε μια λατρευτική ιεροτελεστία που έχει τις ρίζες της στον Πυρρίχειο πολεμικό χορό, παρασυρμένοι σε μια σχεδόν διονυσιακή τελετή που ολοένα κορυφώνεται...

Ο επικεφαλής ξαποσταίνει σε μικρά διαλείμματα -τα οποία καλύπτονται από τους διαπεραστικούς ήχους χάλκινων πνευστών- και συνεχίζει ακούραστος, μέχρι πρωίας... «Αμα δε μ' αρισε δε θα 'βγαινα», δηλώνει ο πρώτος του χορού στο «Λάκκου του Μάγγανη»· ενός από τους δημοφιλέστερους συλλόγους που ανάβει φανό το Σάββατο, πριν από τη μεγάλη Αποκριά.

Ο Θεόδωρος Λάκκας, ο μερακλής τραγουδιστής και ενεργό μέλος του ΣΕΟ Κοζάνης -εκδίδει και τη γαζέτα «Του Β'νο»: Ιφιμερίδα που βγαν οι ορειβάτις τ'ς Κοζιάντ'ς!- αποτελεί πραγματικό εκφραστή της λαϊκής παράδοσης. Εμαθε να τραγουδά από τον μπαμπά του, τη μαμά του, τη θεία του... Μ' ένα μπλοκ στο χέρι, πήγαινε στους μεγάλους φανούς, μάθαινε τα τραγούδια και έγραφε. Από το 1978 τα συγκέντρωνε, και πριν από δύο χρόνια, εξέδωσε το κληροδότημά του στον τόπο που αγαπά, σ' αυτόν που πρωταγωνιστεί ανελλιπώς τα τελευταία 30 χρόνια. Κάπου στην πορεία αναρωτιέσαι για το ιδιαίτερό χιούμορ τους και αμέσως παίρνεις απάντηση: «Ο Κοζανίτης διασκεδάζει με τα παθήματα τα δικά του και των άλλων, τα υπαρκτά, δεν τον ενδιαφέρουν αφηρημένα ανέκδοτα».

Συμμετέχεις επαναλαμβάνοντας ό,τι πιάνει το αυτί σου, αληθοφανή παραδοσιακά τραγούδια που «γελούν» με καθημερινές περιπέτειες, με πραγματικά γεγονότα, τα αειθαλή δημιουργήματα μιας λαϊκής πολιτιστικής έκφρασης. «Τα κλέφτικα» εξυμνούν ιστορικά συμβάντα, «της αγάπης» τραγουδούν τον έρωτα, «τα σατιρικά» διακωμωδούν την κοινωνική και πολιτική τάξη. Οσο για «τα ξεδιάντροπα»; Οπως λέει ο ίδιος: «Εκεί τα λεν ωμά»!

Μασκαριλίτ'κα ή νοικοκυρίσια κατ' ευφημισμόν, βρίθουν από απροκάλυπτες περιγραφές και σεξουαλικά υπονοούμενα τα οποία προκαλούν ντροπή (και γέλια) ακόμα και στους πιο συνηθισμένους! «Βέβαια», εξηγεί η πρόεδρος του Συλλόγου Ματίνα Μόμτσιου, «αυτό είναι η Αποκριά. Τα φαλλικά τραγούδια. Μιλάμε άλλωστε για μια γιορτή της γονιμότητας που ομοιοπαθητικά καλεί τη γη να καρπίσει. Η αγροτική αποκριά, είναι γιορτή της γης».

Το κοζανίτικο έθιμο κρατά την ουσία του κι ο φανός αποτελεί τον πυρήνα γύρω απ' τον οποίο συσπειρώνονται όλες οι ηλικίες. Οι προετοιμασίες ξεκινούν αρχές Οκτώβρη και έκτοτε, o κάθε σύλλογος περιμένει τη μέρα που του έχει οριστεί. Επί δέκα νύχτες, μετά την Τσικνοπέμπτη κάθε στέκι ανάβει ένα Φανό, μέχρι την Κυριακή, οπότε φλέγονται όλοι μαζί - ο κάθε «κατεργάρης» στη γειτονιά του! Οσο για το Λάκκου τ' Μαγγαν'; «Εχουμε το χούι να τον σβήνουμε τελευταίοι» λέει ο Θόδωρος, και περηφανεύεται πως όλος ο φοιτητόκοσμος περνάει απ' το φανό τους. Τραγούδια και χοροί καλά κρατούν μέχρι τις 2.30 τα ξημερώματα, οπότε σειρά έχει η χάσκα.

«Η κοζανίτικη Αποκριά δεν είχε ποτέ σχέση με το αστικό καρναβάλι. Σηματοδοτεί το τέλος της τυροφαγίας καθώς την επομένη ξεκινά η Σαρακοστή» εξηγεί η Ματίνα. «Παλιά κερνιόνταν μπακλαβά (τον βασιλιά των κερασμάτων!), συγχωριόνταν, φιλούσαν τα χέρια και έβγαιναν στο φανό. Πριν βγουν όμως, έφτιαχναν ένα παιχνίδι: κρεμούσαν στον πλάστη ένα νήμα και στην άκρη του ένα (προς αποφυγήν παρεξηγήσεων - βρασμένο και καθαρισμένο!) αβγό. Το κινούσαν με ταλάντωση στο στόμα κάθε παίχτη, ο οποίος προσπαθούσε να το χάψει.

Κάποτε, αυτό γινόταν σε οικογενειακό κύκλο. Τώρα, μαζεύονται 60 άτομα εδώ, άγνωστα! Αυτός που κάνει τη χάσκα, κάνει προετοιμασία βράζοντας 60 αβγά!», λέει γελώντας. Στους κοζανίτικους φανούς, παραδόσεις και τραγούδια διαιωνίζονται έως και 250 χρόνια. «Μεγαλώσαμε μ' αυτό», πετιέται ο Θόδωρος.«Είναι κάτι ξεχωριστό για μας. Η μισή Κοζάνη ζει για τις απόκριες, αυτό περιμένει. Δεν μπορείς να το καταλάβεις αν είσαι απ' έξω». Και κάπως έτσι σε καλεί να το γνωρίσεις. Πώς μπορείς να αρνηθείς;

«Κεντρική προτεραιότητά μας στον δήμο είναι η ανάπτυξη. Η μετακίνηση της οικονομίας σε πεδία και εκτός της ΔΕΗ, η ανταγωνιστικότητα, η εξωστρέφεια, η ποιότητα, είναι στοιχεία που πρέπει να κυριαρχούν και να χαρακτηρίζουν κάθε δράση και πρωτοβουλία μας», υποστηρίζει ο Λάζαρος Μαλούτας, δήμαρχος Κοζάνης. Και συνεχίζει: «Η Εγνατία οδός είναι ένα μεγάλο σύγχρονο αναπτυξιακό έργο, καθώς δεν είναι μόνον ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος, αλλά ένας άξονας ανάπτυξης που εκμηδενίζει τις αποστάσεις, διευκολύνει τη μεταφορά προϊόντων, ενώ δημιουργεί γύρω της μία ζώνη ανάπτυξης παραγωγικών δραστηριοτήτων, γεννά μία σειρά προσκλήσεων.

Στις βασικές μας προτεραιότητες εντάσσεται και ο πολιτισμός, καθώς το πολιτιστικό απόθεμα στην περιοχή είναι πλούσιο, με το Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής, το Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και Χαρτοθήκη να αποτελούν τους βασικούς πυλώνες προώθησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Στις άμεσες προτεραιότητες ανήκει και η προστασία, ανάδειξη και ανάπτυξη της παραλίμνιας ζώνης Πολυφύτου. Η υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου, μπορεί αποτελέσει την απαρχή για τη στροφή του αναπτυξιακού μοντέλου της περιοχής σε ήπιες μορφές ανάπτυξης, φιλικές προς το περιβάλλον. Ταυτόχρονα, η περιοχή διεκδικεί τη συνέχιση του πρωταγωνιστικού της ρόλου στην ενέργεια, τόσο στον τομέα της ολοκληρωμένης εκμετάλλευσης λιγνιτικών κοιτασμάτων όσο και των ΑΠΕ». Η κρίση έχει αγγίξει την Κοζάνη; Και αν ναι, ποιες κινήσεις γίνονται; «Και στον Δήμο Κοζάνης αναγκαστήκαμε να προσαρμοστούμε στη νέα οικονομική κατάσταση που σχετίζεται με την υποχρηματοδότησή της.

Εγιναν οι πολιτικές επιλογές, που δίνουν τη δυνατότητα να λειτουργήσει κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο δήμος. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον τομέα των χρηματοδοτουμένων δράσεων, στην προσπάθεια κάθε νέα πρωτοβουλία που αναλαμβάνεται να έχει εξασφαλισμένους τους πόρους που απαιτούνται για την υλοποίησή της. Ταυτόχρονα βάλαμε τον εκσυγχρονισμό και τη μηχανοργάνωση σε όλο το εύρος των δράσεών μας, με αποτέλεσμα το προσωπικό που αποδεσμεύτηκε να μπορεί να απασχοληθεί σε παραγωγικές δραστηριότητες.

Ακόμα και η Αποκριά, το κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός του δήμου, διοργανώνεται με μικρότερο προϋπολογισμό, χωρίς όμως να επηρεαστεί στο παραμικρό ούτε το πρόγραμμα ούτε το κέφι που τη συνοδεύει», υποστηρίζει ο δήμαρχος και καταλήγει: «Η Κοζάνη, η πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας, έχει έναν κυρίαρχο ρόλο τόσο σε επίπεδο περιφέρειας όσο και σε επίπεδο ΝΑ Βαλκανίων. Αυτός ο ρόλος αναδεικνύεται περίτρανα με την ολοκλήρωση των μεγάλων οδικών και ενεργειακών έργων στην ευρύτερη περιοχή.

Αυτός ο κυρίαρχος ρόλος και ταυτόχρονα το στρατηγικό μας σχέδιο ανάπτυξης, γεννούν την αισιοδοξία μας για το μέλλον του τόπου και των κατοίκων του».

Η ίδρυση της σημερινής Κοζάνης ανάγεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ο σχετικά νέος οικισμός κατοικείται οργανωμένα γύρω στα 1450, από Ηπειρώτες που έφτασαν στην περιοχή κυνηγημένοι από τουρκαλβανούς. Σιγά σιγά, η μικρή κοινότητα αναπτύσσει τον πρωτογενή τομέα και τη βιοτεχνία. Μεταποιεί το μετάξι, το μαλλί, επεξεργάζεται χαλκό, δέρματα, φτιάχνει υφαντά, μαζεύει και εμπορεύεται τον κρόκο.

Τον 17ο και τον 18ο αι. η Νοτιοανατολική Ευρώπη γεμίζει Κοζανίτες. Για του λόγου το αληθές, στο εμπορικό μητρώο της Βιέννης, ο μεγαλύτερος αριθμός ξένων πραματευτών είναι από την Κοζάνη και την ευρύτερη περιοχή. Εν τω μεταξύ, ο Χαρίσης Τράντας, γόνος οικογενείας γαιοκτημόνων, μεταναστεύει στη Ρωσία και λίγα χρόνια αργότερα, επιστρέφει με τεράστια περιουσία. Επισκέπτεται τη σουλτανομήτορα και αγοράζει το καθεστώς του μαλικανές το οποίο αφορά ένα ειδικό σύστημα προστασίας, καθώς φορολογικά ανήκει στη σολτανομήταρα. Χαμηλότεροι φόροι, απαγόρευση κατοίκησης από Τούρκους (στους οποίους επιτρέπεται να εμπορεύονται εντός πόλης αλλά υποχρεούνται να ξεπεταλώνουν τα άλογα για να μην ενοχλούν τους κατοίκους!) και το σημαντικότερο όλων: επιτρέπεται η λειτουργία της Σχολής της Κοζάνης.

Το πνεύμα του διαφωτισμού και το όραμα του Κοραή πως «μέσα από τη μόρφωση θα απελευθερωθεί το έθνος» ωθεί τους Κοζανίτες μετανάστες να στέλνουν βιβλία και να πληρώνουν τους δασκάλους που εργάζονταν σε αυτήν. Η αργότερα επονομαζόμενη Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη είναι γεγονός και από τότε μέχρι σήμερα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες της Ευρώπης, καθώς περιλαμβάνει πάνω από 120.000 τόμους (8.500 αφορούν στην περίοδο 1494-1912), περιοδικά, ανεκτίμητα χειρόγραφα και τούρκικα φιρμάνια. Ενας από τους πνευματικούς θησαυρούς που φυλάσσονται στην πόλη είναι και το αυθεντικό κομμάτι της Χάρτας του Ρήγα που εκτίθεται στη νεόδμητη Λασσάνειο Χαρτοθήκη.

Οσον αφορά τη ρυμοτομία, εκεί ακολουθούνται τα πρότυπα δυτικοευρωπαϊκών πόλεων. Το Δημαρχείο, ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου και γύρω τους, το εμπορικό κέντρο. Δυστυχώς, η άναρχη δόμηση μετά τη δεκαετία του '70 οδήγησε στο γκρέμισμα πολλών αρχοντικών. Παρόλα αυτά, καθ' εικόνα και ομοίωση των παλιών αρχοντικών, το κτίριο του Ιστορικού-Λαογραφικού & Φυσικής Ιστορίας Μουσείου, με έτος ανέγερσης το 1983 τραβά τα βλέμματα. Οι πτυχές της καθημερινής ζωής των κατοίκων αντικατοπτρίζονται στους 6 ορόφους του πληρέστατου δημιουργήματος του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών. Μόνιμες εκθέσεις φυσικής ιστορίας, αρχαιολογικά εκθέματα και παραστάσεις λαογραφίας αποτυπώνουν περίτρανα τον βίο και την πολιτεία του λίκνου του νεοελληνικού διαφωτισμού.

Κλασική μουσική παράδοση
Αν και απ' το 1984 προσφωνείται ως «Δημοτική Φιλαρμονική Κοζάνης» η «Πανδώρα» ιδρύθηκε το 1902 αποτελώντας το πρώτο Μουσικό Σωματείο της τουρκοκρατούμενης χώρας. Με σημαντική εθνική δράση την περίοδο της κατοχής, αποτέλεσε «άντρο» του Μακεδονικού αγώνα, καθώς πολλές φορές οι αγωνιστές συμμετείχαν στα διοικητικά συμβούλια, ως κάλυψη απ' τους Τούρκους! Μετά τον 18ο αι. από τα σωθικά της ξεπετάγονται μπάντες με χάλκινα (τροφοδοτώντας το συγκεκριμένο μουσικό ιδίωμα) και σήμερα πλέον η Πανδώρα μετρά 55 ενεργούς μουσικούς, από 12-25 ετών. Νεαρά ταλέντα φοιτούν και στο Δρίζειο Ιδρυμα, το Δημοτικό Ωδείο που φιλοξενεί συνολικά 650 μαθητές από 12 χρονών και άνω, περιλαμβάνει ορχήστρα δωματίου και συμφωνική 90 παίδων!

Με πάνω από 70.000 κατοίκους, ο Δήμος Κοζάνης αποτελεί ένα αυτόνομο αστικό κέντρο. Τη δεκαετία του '50 με την ανάπτυξη των υδροηλεκτρικών σταθμών της ΔΕΗ, οι μαθημένοι στο εμπόριο Κοζανίτες αποδέχτηκαν τα νέα εργασιακά δεδομένα, σύμφωνα με τα οποία, σήμερα, απασχολούνται 6.500-7.000 εργαζόμενοι. Ο νέος αυτός οικονομικός προσανατολισμός έχει αφήσει το στίγμα του στην περιοχή: οι τεχνητές λίμνες Πολυφύτου και Ασωμάτων (και μια που θα σχηματιστεί με το νέο φράγμα Ιλαρίωνα, τρεις), δύο εγκαταλελειμμένοι οικισμοί (ένας μετά τα Ιμερα στην λίμνη Πολυφύτου και ένας στην Πτολεμαΐδα) αλλά και οι δεκάδες «ανοιχτές πληγές» των ορυχείων εξόρυξης λιγνίτη. Οπως και να 'χει, ο ενεργειακός χαρακτήρας διατηρείται, με τις πρωτοπόρες δράσεις κοινής ωφελείας να συνεχίζονται, -π.χ. έχει εξαγγελθεί η δημιουργία φωτοβολταϊκού πάρκου, τα πάνελ του οποίου θα τοποθετηθούν στα εξαντλημένα ορυχεία.

Ενας επιπλέον σημαντικός πόρος της περιοχής αφορά την καλλιέργεια του «πολύτιμου» μπαχαρικού, του γνωστού μας κρόκου Κοζάνης. Τα χωράφια γύρω απ' την κοιλάδα του Αλιάκμονα βάφονται μοβ και «το χρυσάφι της γης» αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων των αγροτών. Λέγεται πως πριν από 300 χρόνια οι παλιοί έμποροι έφεραν τον σπόρο από την Αυστρία. Εκτοτε καλλιεργείται ανελλιπώς· το 1969 δημιουργείται ο πρώτος ελεύθερος συνεταιρισμός και το 1971 μετονομάζεται σε αναγκαστικό. Με 1.5 τόνους ετήσια παραγωγή (το 80% της οποίας καταναλώνεται εγχωρίως) με 700 οικογένειες να επεξεργάζονται τα λουλούδια με το χέρι, (συλλογή, διαλογή, αποξήρανση και καθαρισμός), η Κοζάνη φέρνει πρώτη την Ελλάδα σε παραγωγή στα πλαίσια της Ε.Ε.

Η καρδιά της πνευματικής κίνησης και του διαφωτισμού, πρώην «Οίκος Βελτιώσεως», μία από τις σημαντικότερες Βιβλιοθήκες της χώρας, αναμένει τη νέα της στέγη εντός Δημοτικού Κήπου. Το σημαντικό γεγονός κρίνεται καθ' όλα αναγκαίο, καθώς ο πλούτος του, αδιάλειπτης λειτουργίας, ιδρύματος ξεπερνά τα 150.000 βιβλία. Φυσικά, λειτουργεί και ως δανειστική Βιβλιοθήκη-αναγνωστήριο ενώ έχει ψηφιοποιήσει πάνω από 12.000 τίτλους και περιεχόμενα προς τέρψιν των ερευνητών. Μέχρι τότε, επισκεφθείτε την στο 2ο όροφο εμπορικού κέντρου, στην Πλατεία 28ης Οκτωβρίου Νο 7.

Ερχόμενοι από την Αθήνα, μετά την κοιλάδα του Σαραντάπορου και την Ελασσόνα ξεπροβάλλει η εντυπωσιακή Υψηλή Γέφυρα Σερβίων. 1.372μ. ενώνουν τις όχθες της κάποτε ανύπαρκτης λίμνης Πολυφύτου. Διασχίζοντάς την, είναι δύσκολο να φανταστείς πώς έμοιαζε η περιοχή πριν βάλει το χεράκι της η ΔΕΗ. Σήμερα πάντως, τα συγκεντρωμένα νερά του Αλιάκμονα αποτελούν ένα αξιοθαύμαστο φαινόμενο το οποίο μάλιστα, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών του φράγματος Ιλαρίωνα -και τη σταθεροποίηση της στάθμης των τριών λιμνών- θα δύναται να αξιοποιηθεί τουριστικά. Προς το παρόν, οι ψαράδες στήνουν τα καλάμια τους ψαρεύοντας 20άκιλα γριβάδια και γιγαντιαίους γουλιανούς, ενώ, στην πλωτή εξέδρα του ναυτικού ομίλου, το καλοκαίρι διοργανώνονται αθλητικές δραστηριότητες. Αν τα σπορ είναι στο «αίμα» σου, σημείωσε δύο σημαντικούς αγώνες που χρήζουν της προσοχής σου: σε πλάτωμα της Παλιάς Καστανιάς διοργανώνεται το πανελλήνιο πρωτάθλημα αιωροπτερισμού, ενώ, στα μέσα Ιουνίου, λαμβάνει χώρα ο 50 χιλιομέτρων πανελλήνιος ποδηλατικός γύρος της λίμνης, με συμμετοχή 300 ποδηλατών.

Με βλέμμα στραμμένο στον επιβλητικό υδάτινο όγκο, η κωμόπολη των Σερβίων (3 χλμ. από τη γέφυρα) απλώνεται αμφιθεατρικά στην πλαγιά του Τιτάριου Ορους, τη δυτική προέκταση των Πιερίων. Η προνομιακή τους τοποθεσία δεν έμεινε ανεκμετάλλευτη. Στα βυζαντινά χρόνια χτίζεται το Κάστρο της Ωρηάς (6ου ή 7ου αι.) με σκοπό να επιβλέπει το στρατηγικό πέρασμα Μακεδονίας-Θεσσαλίας. Η Ακρόπολη των Σερβίων (υπεύθυνη και για το όνομά τους, καθώς προέρχεται από το λατινικό ρήμα servo=παρατηρώ, φυλάττω) αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα φρούρια της βυζαντινής περιόδου.

Ακολουθείς τις ταμπέλες μέσα απ' τον νεόκτιστο οικισμό (το '43 κάηκε ολοσχερώς από τις γερμανοϊταλικές δυνάμεις) έως την κορυφή του βράχου του «Μιστρά της Μακεδονίας». Ανάμεσα σε δύο φαράγγια, ορθώνονται τρεις από τους τέσσερις πύργους, διάσπαρτες σπηλαιοεκκλησιές με διατηρημένες τοιχογραφίες και πλήθος βυζαντινών ναών. Ο καλύτερα σωζόμενος ακούει στο όνομα «Σαράντα Πόρτες», και πρόκειται για τη μεγάλη βασιλική του 11ου αι. που πιθανότατα αποτελούσε τον επισκοπικό ναό της επισκοπής Σερβίων και μετέπειτα της Μητρόπολης Κοζάνης.

Για να απολαύσεις ολόκληρη τη διαδρομή, ακολούθησε το σηματοδοτημένο μονοπάτι μέσα από το μεγάλο φαράγγι της Χούνης, ανάμεσα σε ανθρωπόμορφα βράχια, υπό τον ήχο των ορμητικών υδάτων του ζωοδότη ποταμού.

Το μεγάλο ή Χούνη αγγίζει τα 3 χλμ. και υπερβαίνει τα 200 μ. σε ύψος. Η είσοδός του σηματοδοτείται στο ξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων, μια παλιά βυζαντινή εκκλησία του 15ου αι. Ο Χάβος είναι το δεύτερο φαράγγι, το οποίο παίρνει το όνομά του απ' το χάος! Με μήκος 1.000 μ. και μέγιστο βάθος 120 μ. είναι φαρδύ στη βάση, στενό στο μέσον, ενώ σε σημεία, το πάνω χείλος του είναι σχεδόν κλειστό! Τρίτο κατά σειρά εμφανίζεται το φαράγγι του Τριγωνικού (ή Φαράγγι της Κατερίνας), ξεπερνά τα 8 χλμ., ξεκινά στον Μεταξά Σερβίων και καταλήγει στο Ρύμνιο.

«Τη δεκαετία του '60, όταν οι κάτοικοι της Κοζάνης περπατούσαν στις λάσπες, στο Βελβεντό σεργιάνιζαν σε πλακόστρωτα σοκάκια», ακούς κάποιον να λέει και κινάς να γνωρίσεις μια από τις ομορφότερες κωμοπόλεις του νομού. Ενα σκεπαστό δημοτικό πάρκινγκ, καλντερίμια, διατηρητέα κτίρια μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, κήποι και γραφικά ξωκλήσια αποδεικνύουν πως οι ντόπιοι τον έχουν προσέξει τον τόπο τους! Είναι στο αίμα τους βλέπεις, και ο νους ταξιδεύει στον επιφανή γόνο του χωριού, τον πρώτο πολεοδόμο της Αθήνας, Σταμάτη Κλεάνθη. Περιτριγυρισμένος από απέραντους οπωρώνες και αμπέλια, το καλοκαίρι παίρνει άλλη όψη, μα η φιλόξενη διάθεση των κατοίκων παραμένει, (όπως και η περηφάνια για τον τόπο τους!). Στην είσοδο του οικισμού ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Μηνά (12ος αι.) και αυτός του Αγίου Νικολάου (16ος αι.), που αποτελούν δύο από τα σχεδόν 80 ξωκλήσια της περιοχής.

Σημαντικό αξιοθέατο και οι καταρράκτες του Σκεπασμένου, 3 χλμ. βορειοδυτικά, εντός μιας μαγευτικής τοποθεσίας στην οποία καταλήγεις διασχίζοντας ένα «τροπικό» πλατανόδασος. Στο ειδικά διαμορφωμένο πάρκο διοργανώνονται συναυλίες, ενώ στις βάθρες που σχηματίζονται, το καλοκαίρι κολυμπούν... Οι πιο τολμηροί μπορούν να διασχίσουν το φαράγγι ακολουθώντας το παλιό μονοπάτι προς Καταφύγι ώστε να συναντήσουν δέκα ακόμη καταρράκτες, λίμνες και λείψανα παλιών νερόμυλων. Με όποιον τρόπο και να το προσεγγίσεις, το Καταφύγι, η γενέτειρα του Αλέξη Ζορμπά (του γνωστού ήρωα του Ν. Καζαντζάκη), προσφέρει πανοραμική θέα στον κάμπο του Βελβεντού, των Σερβίων, της Κοζάνης, στον Αλιάκμονα και την τεχνητή του λίμνη.

Θαυμαστά γεωπάρκα
Η φύση είχε έμπνευση όταν σμίλευε τα εντυπωσιακά Μπουχάρια της περιοχής Μικρόβαλτου («μπουχάρια» σημαίνει «καμινάδες» στα κοζανίτικα). Αγνωστα και για πολύ καιρό, αναδείχτηκαν όπως τους έπρεπε, με τη δημιουργία του ξύλινου μονοπατιού που σε καθοδηγεί στα σημαντικότερα σημεία θέας. Το εντυπωσιακό γεωλογικό φαινόμενο αφορά φυσικές γεωμορφές που προήλθαν από τη διάβρωση του εδάφους μέσα σε διάστημα χιλιάδων χρόνων. Οι ιζηματογενείς κολώνες, στην κορυφή τους «φορούν» σχιστολιθικές πλάκες εν είδει καπέλου, λεπτομέρεια που τα ξεχωρίζει από τα αντίστοιχα Νοχτάρια, στην άκρη του δήμου, κοντά στην πρώην κοινότητα Λιβαδερού.

Ο Βασίλης Κωνσταντόπουλος μας δίνει μια πρώτη γνωριμία με τον τόπο του: «Ο Δήμος Σερβίων -Βελβεντού είναι ένας από τους 4 δήμους του Νομού Κοζάνης, στο νοτιοανατολικό μέρος αυτού. Ο πληθυσμός του ανέρχεται σε περίπου 18.000 κατοίκους, ενώ η μορφολογία του δήμου μας είναι εξαιρετική, καθώς συνδυάζει το υγρό στοιχείο -τη λίμνη Πολυφύτου-, πεδινές ή ημιορεινές εκτάσεις και τα πανέμορφα όρη των Πιερίων και Καμβουνίων. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, τη μεταποίηση αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, με τον τουρισμό και με υπηρεσίες και το εμπόριο», τονίζει.

Από το 2011 έχει αναλάβει τα ηνία του δήμου και οι προτεραιότητές του έχουν ως εξής: «Είχαμε δύο βασικές προϋποθέσεις. Το συμμάζεμα των οικονομικών μας και την ορθολογική και χρηστή διαχείριση των πόρων που είχαμε στη διάθεσή μας. Είναι προφανές ότι έπρεπε να αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το διαθέσιμο προσωπικό, απ' όλους τους δήμους που συνενώθηκαν, γιατί για μας το προσωπικό είναι το πολυτιμότερο κεφάλαιο που διαθέτει ο δήμος. Ετσι προχωρήσαμε σε ίδρυση νέων υπηρεσιών, προκειμένου να βελτιωθεί η καθημερινή εξυπηρέτηση του πολίτη. Εχουμε ήδη αποπληρώσει ένα σημαντικό μέρος του παλαιού χρέους (περίπου 1,9 εκατ. ευρώ από τα 7 εκατ.), έχουμε αποπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις του δήμου για το 2011 και αγωνιζόμαστε καθημερινά για τη βελτίωση των υπηρεσιών.

Στους άμεσους στόχους είναι να εκπονήσουμε ένα στρατηγικό σχέδιο συνολικής ανάπτυξης. Για τον λόγο αυτό συνεργαζόμαστε με τους παραλίμνιους δήμους με τους οποίους έχουμε συστήσει Δίκτυο, προκειμένου να εκπονηθεί ένα συνολικό σχέδιο ανάπτυξης όλων των εν λόγω περιοχών. Η σχετική μελέτη έχει ήδη ανατεθεί από την Ειδική Γραμματεία του ΕΣΠΑ και αναμένουμε την ολοκλήρωσή της.

Στόχος μας, να προλάβουμε την επόμενη προγραμματική περίοδο των Ευρωπαϊκών Ενισχύσεων και να δώσουμε μια ώθηση ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα αλλά και του τουρισμού στην περιοχή. Επιπλέον, έχουμε αποφασίσει να χορηγήσουμε για χρήση σταδιακά περίπου 1.000 στρέμματα δημοτικών εκτάσεων σε νέους αγρότες, με συμβολικό ενοίκιο, προκειμένου να προχωρήσουν σε δυναμικές καλλιέργειες και όχι συμβατικές. Ενθαρρύνουμε τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους να οργανωθούν σε υγιείς συνεταιρισμούς, όπως είναι ο ΑΣΕΠΟΠ Βελβεντού, προκειμένου να βελτιώσουν την ποιότητα και τη διακίνηση των προϊόντων τους επιτυγχάνοντας έτσι καλύτερες τιμές και βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης. Βεβαίως, το σημαντικότερο στοιχείο του τόπου μας είναι η ύπαρξη της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου, σε συνδυασμό όμως με τη γρήγορη ανύψωση του ανάγλυφου του εδάφους και τη δημιουργία εξαιρετικών ορεινών όγκων.

Με επίκεντρο αυτήν χτίζουμε το αναπτυξιακό μας όραμα για τον τουρισμό. Εχουμε ήδη ζητήσει από τη ΔΕΗ την παραχώρηση απαλλοτριωμένων εκτάσεων για ήπιες παρεμβάσεις εκατέρωθεν της γέφυρας Πολυφύτου και τη δημιουργία υποδομών φιλικών στο περιβάλλον που ταυτόχρονα θα αποτελούν πόλο έλξης. Στόχος μας είναι η ανάπτυξη υποδομών γύρω από τη λίμνη οι οποίες συνδυαζόμενες με μια σειρά ιστορικών μνημείων (τα Κάστρα των Σερβίων, οι βυζαντινές Εκκλησίες του Δήμου, ο αρχαιολογικός χώρος Αιανής και η μονή της Ζάβορδας), με μια σειρά μνημείων της φύσης και αξιοθέατων (όπως το Σκεπασμένο στο Βελβεντό, το Καταφύγι, η παλιά Καστανιά, τα Μπουχάρια και Νοχτάρια των Καμβουνίων) να κάνουν τον τόπο μας ελκυστικό για τους επισκέπτες, τόπο τουριστικού προορισμού. Η περιοχή μας έχει όλες τις προϋποθέσεις να ελπίζει για ένα καλύτερο αύριο, γιατί έχει καταπληκτική γη, εξαιρετικούς ανθρώπους και πανέμορφα τοπία», καταλήγει.

ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ
Ειδικά την περίοδο της Αποκριάς, διεκδικεί την πρωτιά από τα «Αθηναϊκά». Χαρακτηρίζεται από τη σίγηση του τελικού «ι». (π.χ. τ', Θανάσ') ή τη στένωση του «ε» σε «ι» και του άτονου «ο» σε «ου» (π.χ. φεγγάρι=φιγγάρι, Νίκος= Νίκους). Φυσικά, υπάρχουν και άλλες ιδιαιτερότητες. Περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο: «Αποκριά στην Κοζάνη» της Ματίνας Μόμτσιου.

Από το 1650, εμφανίζονταν τα Ρογκατζάρια (μεταμφιεσμένοι, που περιφέρονταν τραγουδώντας) και οι Κωδωνοφόροι (με μάσκα μέδουσας και κουδούνια). Στα μέσα του 19ου αι. η αιματηρή σύγκρουση δύο κωδωνοφόρων οδηγεί στην απαγόρευση των εορτασμών. Τα Καρναβάλια επανεμφανίζονται στις αρχές του 20ού αι. και συνδυάζουν στοιχεία αγροτικής αποκριάς (φανούς, χορό, φαγοπότια και παρελάσεις). Το 1938 αναβιώνει το παλιό κοζανίτικο καρναβάλι το οποίο συνεχίζει να διεξάγεται μέχρι τον Β' Π. Πόλεμο. Μεγάλοι εορτασμοί παρατηρούνται μετά το '80, με κορύφωση το '96 οπότε τη διοργάνωση αναλαμβάνει η ΔΕΠΑΚ. Απόγευμα Τσικνοπέμπτης, γίνεται η έναρξη των Απόκρεω στην πλατεία Δημαρχείου. Κάθε μέρα στις 18.00, οι χορευτικοί σύλλογοι «σέρνουν» το χορό και στις 20.30 ακολουθεί άναμμα φανού. Μετά το κάλεσμα, στήνεται γλέντι στην εκάστοτε γειτονιά και εντός 11 ημερών, συμμετέχεις σε 13 Φανούς, με τελική κορύφωση την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, οπότε ανάβουν όλοι. Η παρέλαση των αρμάτων πραγματοποιείται στις 15.00 και έπειτα ανάβει ο Κεντρικός Φανός από τον δήμαρχο Κοζάνης. Τα τοπικά κεράσματα δίνουν και παίρνουν καθημερινά και ο εορτασμός ολοκληρώνεται, την Καθαρά Δευτέρα, με νηστίσιμα και το πέταγμα του χαρταετού. Ενημερωθείτε: www.depakoz.gr/apokries Κατ' εξαίρεση και υπό την προστασία της σουλτανομήτορος χτίστηκε το 1664 η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Νικολάου, ένα επίπεδο κάτω από το έδαφος. Στολίστηκε με χειροποίητα ξυλόγλυπτα από Χιονιαδίτες μαστόρους ενώ το 1730, Σαμαριναίοι ζωγράφοι επιμελήθηκαν τις αγιογραφίες. Η κατάφορτη εκκλησιά είναι συνυφασμένη με τη ζωή της πόλης, καθώς όλοι συνηθίζουν να περνάνε «απ' τον παππού», (εννοώντας τον άγιο) πριν ανοίξουν τα καταστήματά τους. Το 26μ. καμπαναριό χτίζεται αργότερα -και ανά περιόδους (1840-1950)-, ενώ η πίστη στον άγιο των ναυτικών, εξηγείται αν λάβουμε υπόψη μας τη σχέση της οικογενείας Τράντα με τη Ρωσία. Μόλις 24χλμ. νότια της Κοζάνης, απλώνεται ο υψίστης σημασίας επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος Αιανής. Ο πλούτος που ανασκάφηκε στην αρχαία πόλη και τη βασιλική νεκρόπολη της αρχαίας πρωτεύουσας της Ελιμιώτιδας, -ενός βασιλείου από τα ισχυρότερα της Άνω Μακεδονίας- στεγάζεται σε μουσείο υψηλών προδιαγραφών, τα ευρήματα του οποίου συναγωνίζονται αυτά της Βεργίνας. Εντός 6 αιθουσών αποκρυπτογραφείται η εγκατάσταση των Δωρικών - Μακεδονικών φύλων και η παρουσία των Μυκηναίων από τον 6ο π.Χ., αι. ενώ, αποδεικνύεται η ενότητα της ελληνικής φυλής. Ως κατεξοχήν «ζωντανή» κιβωτός πολιτισμού, προβάλλει τον παιδευτικό-εκπαιδευτικό της χαρακτήρα, καθώς διοργανώνει προγράμματα αρχαιολογικής εκπαίδευσης μαθητών. Στα πλαίσια των κοινωνικών του δράσεων ξεχωρίζουν «ο Δρόμος Απολλοδώρου» (ένας ετήσιος αγώνας δρόμου προς τιμήν του αρχαίου Αιαναίου αθλητή), πορείες με Ιππείς στα ίχνη αρχαίων ιστορικών διαδρομών και το συμπόσιο γλυπτικής, κατά το οποίο το μάρμαρο (ένα βασικό υλικό της περιοχής) μεταμορφώνεται σε έργο τέχνης. www.mouseioaianis.gr

«ΠΝΙΓΜΕΝΟ» ΝΗΣΙ
Η έως σήμερα μεταβλητή στάθμη της λίμνης ευθύνεται για την εμφάνιση και εξαφάνιση του εντυπωσιακού νησιού των Ιμέρων. Δημιουργείται όταν τα ύδατα ανεβαίνουν και ενώνεται πάλι με την ξηρά -το φθινόπωρο και τον χειμώνα- όταν η στάθμη κατεβαίνει.

ΜΠΑΛΚΟΝΙ SΤΗ ΛΙΜΝΗ
Ο σήμερα «μετέωρος» οικισμός της Νεράιδας, παλιά εντοπιζόταν μες στη λίμνη. Το τουριστικό πλέον χωριό, σκαρφαλωμένο όπως είναι στον μικρό του λόφο, χαίρει άπλετης θέας σε λίμνη, Σέρβια και στους ορεινούς όγκους Πιέριων - Καμβουνίων, ενώ προσφέρει το ομορφότερο αγνάντι την ώρα της δύσης.

ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ
Εν όψει Απόκρεω, τα Σέρβια και το Πλατανόρρεμα διοργανώνουν μεγάλο πανηγύρι! Η παρέλαση του βασιλιά καρνάβαλου περνάει μέσα απ' το χωριό, οι Φανοί ανάβουν σε διάφορες γειτονιές ενώ το πρωί της Καθαράς Δευτέρας, στην έξοδο της Υψηλής Γέφυρας, πετάμε χαρταετό με θέα τη λίμνη και κερνιόμαστε νηστίσιμα εδέσματα, λαγάνες και παραδοσιακά προϊόντα του τόπου!

Για άνετη και ευχάριστη διαμονή, προτείνουμε το Elena Hotel (τηλ. 24610 41777, 26056, 30294, www.elenakoz.gr) , μια ανάσα απ' το κέντρο της πόλης, 1χλμ. από τα ΚΤΕΛ. Επίσης Hotel Κατερίνα ( τηλ. 24610 34856), Ermionio Hotel ( τηλ. 24610 39400), Ανεσις (τηλ.24610 22504 - 6), Ελενα Palace (τηλ. : 24610 30294)

Η ιταλική κουζίνα στα καλύτερά της στο Strada, στο κέντρο της Κοζάνης (Μουράτη 4) ξεχωρίζει για τον εκλεπτυσμένο διάκοσμο, τις καλές τιμές και τις άρτιες, πεντανόστιμες προτάσεις. Τα μεσημεριανά live της Παρασκευής οδηγούν ασυζητητί στο ταβερνείο «Μπουκιά & Συχώριο» (Ολ. Γεωργάκη 13), ενώ για μεζέ με θέα στο ολόφωτο ρολόι, «Το μαγαζάκι που λέγαμε» (έναντι Δημαρχείου) κάνει τη διαφορά! Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε τις ξακουστές τυρόπιτες του Βαμβακά (Τριανταφυλλίδου 13) και τα σάντουιτς του ξενυχτάδικου καφέ-ζαχαροπλαστείου-ξηροκαρπάδικου Λάτσκος, στον κεντρικό πεζόδρομο. Στα Σέρβια, τόσο για τη θέα όσο και για την ποιότητά τους ξεχωρίζουν «Τα Κάστρα» στην είσοδο της ακρόπολης του οικισμού και το κρασοπωλείον «Εν Βελβεντώ» στην πλατεία Βελβεντού, για τα μαγειρευτά, τα ψητά και την όμορφη σόμπα του! Μεγάλης εκτίμησης χαίρει και το ψητό αρνί (λουκούμι!) στα τεβερνάκια της Αιανής.