Λασσάνεια

Tα Λασσάνεια είναι ένας από τους κορυφαίους και μακροβιότερους πολιτισμικούς θεσμούς της πόλης αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Μακεδονίας. Συνδυάζουν τη θέαση με τη δημιουργία, τη διασκέδαση με τον προβληματισμό, την παράδοση με το σύγχρονο. Έχουν στόχο να ενημερώσουν, να ψυχαγωγήσουν, να προβληματίσουν αλλά και να προσφέρουν βήμα έκφρασης στην τοπική καλλιτεχνική δημιουργία.

Ξεκίνησαν το 1983 ως πρόγραμμα λαογραφικών, ψυχαγωγικών, αθλητικών  και μορφωτικών εκδηλώσεων, που διοργάνωνε η Νομαρχία Κοζάνης με τίτλο «Ελιμειακοί Κύκλοι ΄83». Οι εκδηλώσεις ήταν αφιερωμένες στον Κοζανίτη λόγιο και πολιτικό Γεώργιο Λασσάνη (1870-1793) και αργότερα προς τιμήν του ονομάστηκαν «Λασσάνεια» ενώ η διοργάνωσή τους πέρασε στον Δήμο Κοζάνης.

Βρίσκονται πλέον στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους, κατά τη διάρκεια της οποίας εξελίχθηκαν, εμπλουτίστηκαν και κυρίως επιμηκύνθηκαν. Έτσι, ξεκινούν περί τα μέσα Ιουνίου και διαρκούν έως και τα τέλη Σεπτεμβρίου περιλαμβάνοντας εκδηλώσεις και δράσεις που στοχεύουν στην ικανοποίηση των αναγκών όλων των δημοτών για ψυχαγωγία και καλλιέργεια, με τη συμμετοχή τοπικών και μετακλητών σημάτων που προάγουν όλες τις τέχνες.

Τα Λασσάνεια είναι αποτέλεσμα της αγαστής συνεργασίας των πολιτισμικών φορέων του Δήμου Κοζάνης: του Οργανισμού Αθλητισμού – Πολιτισμού και Νεολαίας (ΟΑΠΝ), της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης (ΚΔΒΚ) και του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ) που δρουν υπό τον συντονισμό της Αντιδημαρχίας Πολιτισμού του Δήμου Κοζάνης.

Ιστοσελίδα: https://oapnkozanis.gr/lassaneia/

Κοζανίτικη Αποκριά

Η Κοζανίτικη Αποκριά είναι μορφή αγροτικής Αποκριάς με φανερή παγανιστική προέλευση, που σκοπό έχει την ανατροπή της καθιερωμένης τάξης πραγμάτων, καθώς αμφισβητεί αξίες, ιεραρχίες κι όρια πράξεων και λόγων. Όπως και όλα τα λατρευτικά έθιμα που συνδέονται με τα γυρίσματα του χρόνου  και κυρίως το πέρασμα από το χειμώνα στην άνοιξη, διαθέτει κι αυτή απίστευτη ανθεκτικότητα καθώς είναι συνδεδεμένη  με τη συνέχεια της ζωής. Ταυτόχρονα όμως δεν παύει να είναι μια γιορτή με ψυχαγωγικό χαρακτήρα, ένας συνδυασμός γλεντιού κι απολαύσεων σε συνύπαρξη με τη λατρεία των νεκρών.

Σήμερα κρατάει 12 μέρες, ξεκινώντας την Τσικνοπέμπτη και τελειώνοντας την Καθαρά Δευτέρα έχοντας εμπλουτιστεί με ένα σωρό δρώμενα: υπαίθρια καθημερινά γλέντια στους Φανούς, Παρέλαση Αρμάτων, χοροί και αυτοσχέδια θεατρικά στην Κεντρική Πλατεία, χαμός στα μαγαζιά και στους δρόμους του κέντρου γενικότερα με μπάντες χάλκινων που περιδιαβαίνουν και ξεσηκώνουν ντόπιους και επισκέπτες, Παιδικό Καρναβάλι, Sourd Games, ένα ιδιότυπο κυνήγι θησαυρού για παιδιά των δημοτικών και των γυμνασίων, ένα τεράστιο πάρτι νεολαίας λίγο πριν τη Μεγάλη Αποκριά που δίνει φτερά στα πόδια των χιλιάδων οπαδών του που συρρέον στο Κέντρο της πόλης εκείνη τη μέρα … Κι ένα σωρό άλλα έθιμα παλιότερα και νεώτερα.

Πυρήνας και εστιακό της σημείο της όμως παραμένει o Φανός, εορταστική πυρά που ανάβει εδώ και αιώνες στα σταυροδρόμια της πόλης, αποδεικνύοντας τις βαθιές του ρίζες στις καρδιές των Κοζανιτών, που δεν μπορούν να διανοηθούν τις Αποκριές χωρίς αυτόν.
 

Παιδί παλαιοτέρων λατρευτικών πυρών στην Ήπειρο και στη Μακεδονία, ο Φανός παραδίδεται με θαυμαστή συνέπεια από γενιά σε γενιά, αλλάζει, προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες ζωής αλλά δεν χάνει την ουσία του.

Είναι γλέντι και ξεφάντωμα γύρω από το βωμό της εορταστικής φωτιάς με φαγοπότι και οινοποσία, τραγούδι, χορό και αθυροστομία χωρίς όρια.

Εδώ και χρόνια έχει πάψει να είναι μια αυθόρμητη συγκέντρωση που στήνεται εύκολα, χωρίς προετοιμασία. Χρειάζεται οργάνωση και δουλειά, κυρίως από τους ανθρώπους της γειτονιάς, οι οποίοι λίγο μετά τα Χριστούγεννα αρχίζουν τις συγκεντρώσεις στο στέκι τους και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για να πετύχει η μεγάλη γιορτή. Μια γιορτή ανοιχτή και συμμετοχική που δεν προσφέρεται για ψυχρή παρατήρηση.

Το νυχτερινό διονυσιακό πανηγύρι αρχίζει το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς μετά το σούρουπο... Με το άναμμα του Φανού ξεκινούν και τα πρώτα τραγούδια. Το κέφι ανεβαίνει γρήγορα, και καθώς κρασί και κιχιά κυκλοφορούν και ζεσταίνουν πνεύμα και πόδια, ξεκινάει  μια ιδιότυπη συνομιλία του πρωτοτραγουδιστή  με τον κύκλο των γλεντοκόπων, μέσα από παμπάλαια τραγούδια που πέρασαν σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά.

Μεταξύ των τραγουδιών του Φανού την πιο σημαντική θέση κατέχουν τα λεγόμενα ξινέντραπα ή μασκαραλίτκα ή και νοικοκυρίσια κατ’ ευφημισμόν, τα οποία είναι γεμάτα σεξουαλικές αναφορές, συγκαλυμμένες ή κι ...απροκάλυπτες! Άλλες κατηγορίες είναι τα σκωπτικά τραγούδια, με αποκλειστικό σκοπό τη σάτιρα, η διακωμώδηση της κοινωνικής και πολιτικής τάξης και μέσα από αυτήν η ανατροπή της, έστω και προσωρινή, τα τραγούδια της αγάπης, λυρικά λαϊκά έργα που τραγουδούν τον έρωτα και τα βρίσκουμε οπουδήποτε η κοινότητα αισθάνεται την ανάγκη να εκφραστεί τραγουδώντας και τέλος τα κλέφτικα, επικά τραγούδια που υμνούν τα κατορθώματα των Κλεφτών ή αφηγούνται πώς ζούσαν οι αντάρτικες ομάδες στα λημέρια τους.

Ένα πάντως είναι σίγουρο. Χωρίς αυτά τα ιδιότυπα λαϊκά δημιουργήματα, η Κοζανίτικη  Αποκριά θα ήταν ένα ακόμη συνηθισμένο υπαίθριο πανηγύρι. Και δεν θα ξεσήκωνε τόσους επισκέπτες να έρθουν από κοντά κι από μακριά για να το γνωρίσουν και να γλεντήσουν μέσα σε μια τόσο ξεχωριστή ατμόσφαιρα.

Ιστοσελίδα: https://kozanitikiapokria.gr/

Λαζαρίνες

Λαϊκό εθιμικό δρώμενο που λαμβάνει χώρα στα χωριά του Δήμου Κοζάνης κατά το τριήμερο του Λαζάρου – Βαΐων. Εντάσσεται στον κύκλο των ανοιξιάτικων τελετουργιών για την αναγέννηση της φύσης που συνδέθηκε με τη χριστιανική πίστη, την Ανάσταση  του  Λαζάρου, που είναι και προπομπός και προάγγελος της Ανάστασης του Χριστού. Νέες κοπέλες, γυρνούν στα σπίτια του χωριού τραγουδώντας και μοιράζοντας λαζαρόπιτα  και προαναγγέλλουν το ξύπνημα και την καρποφορία της φύσης μαζί με την ανάσταση των νεκρών.

Μωμοέρια

Ευετηριακό και ψυχαγωγικό λαϊκό δρώμενο του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα έως Θεοφάνια) με χορευτική, θεατρική και μουσική ομάδα σε παράλληλη δράση, προερχόμενο από την ορεινή Τραπεζούντα. Επιβιώνει σε οκτώ χωριά του Νομού Κοζάνης, πέντε εκ των οποίων ανήκουν στον Δήμο Κοζάνης (Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι). Ο Μώμος, Θεός του Γέλιου και της Σάτιρας λατρεύεται από τους ιερείς του, τους Μωμόερους. Συντελεστές του δρώμενου είναι ο χορός  συνεπικουρούμενος από τον διάβολον, τη γραία με τον γέρον, τις νύφες, το γιατρόν, τον  τσανταρμά, την  άρκον και τον αρκουδά και τέλος τον πολυχρονιστή. Το έθιμο εγγράφηκε:

στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2013 και στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO (Representative List of Intangible Cultural Heritage of Humanity) το 2015.